Privredni značaj leske
Leska je veoma značajna vrsta jezgrastog voća, čiji su plodovi vrlo cenjeni na tržištu. U hemijskom pogledu jezgra lešnika predstavlja izvor velikog broja vrlo korisnih jedinjenja, kao što su: ulja, belančevine, ugljeni hidrati, mineralne materije i vitamini. Velika nutriciona i dijetoterapeutska vrednost jezgre lešnika omogućuje stalan porast potražnje i potrošnje od strane konditorske industrije, koja je i najveći potrošač. Manja količina plodova koristi se za stonu potrošnju. Pored ishrane plodovi nalaze široku primenu i u kozmetičkoj i farmaceutskoj industriji.
Nizak sadržaj vode u jezgri, koja je zaštićena ljuskom, omogućuje znatno bolje i duže čuvanje plodova od plodova drugih voćnih vrsta.
Tolerantnost prema agroekološkim uslovima, rentabilna proizvodnja i povoljna cena na tržištu uticali su da leska u glavnim proizvođačkim zemljama pređe iz ekstenzivne u intenzivnu proizvodnju.
I pored višestruke i velike privredne vrednosti lešnika treba istaći da kod nas postoji veliki raskorak između stvarnih potreba za plodovima ove voćne vrste i stanja te proizvodnje, bez obzira na postojanje mogućnosti da se oni proizvode u znatno većoj meri, zahvaljujući pre svega pogodnostima agroekoloških uslova naše zemlje.
Mnogobrojniji su činioci koji su doprineli ovakvom tretmanu i nezainteresovanosti naših proizvođača za lesku.Sistematskom istraživanju leske u nas posvećena je relativno skromna pažnja, što se ne bi moglo reći za druge zemlje u svetu koje imaju povoljne uslove za njeno gajenje kao ni za druge voćne vrste.
Nedovoljna znanja o lesci uticala su na sporije uvođenje u proizvodnju i podizanje većih plantažnih zasada, iako postoje vrlo povoljni prirodni uslovi za njeno gajenje u našoj zemlji. Bez stručnog pristupa gajenju leske nema uspešne i rentabilne proizvodnje. To podrazumeva i primenu savremenih agro i pomotehničkih mera, počevši od pripreme zemljišta, sadnje, rezidbe i formiranja oblika krune, đubrenja, navodnjavanja, zaštite od bolesti i štetočina, održavanja zemljišta i sakupljanja plodova.
Ekološki uslovi
Racionalno korišćenje ekološkog potencijala proizvodnog područja predstavlja osnovu intenzivnog i rentabilnog gajenja leske. Naša zemlja u odnosu na zemlje srednje i severne Evrope ima niz komparativnih prednosti. Zbog širokog areala gajenja dugo se smatralo da je leska voćka kontinentalnog područja. Međutim, praksa je pokazala da je leska najviše raširena u zemljama oko Sredozemnog mora i da tu nalazi najpovoljnije uslove za redovnu rodnost i dobar kvalitet plodova. Iako je leska voćka toplijih područja ona može veoma dobro uspevati i redovno rađati i na dobro odabranim područjima sa kontinentalnom klimom.
Najbolje rezultate leska postiže u područjima u kojima je srednja godišnja temperature vazduha iznad 9,50 C.
Leska u toku biološkog zimskog mirovanja podnosi temperature do -250 C.
Od svih voćnih vrsta leska najranije počinje vegetaciju, a u toplijim područjima može da cveta i u januaru.
Zatvorene muške cvasti leske izdrže do -180 C, a u vreme pune razvijenosti do -100 C. dok u momentu cvetanja podnose do -70 C.
Formirani ženski cvetovi izdrže temperature do -160 C, a u doba cvetanja do -80 C.
Cvetanje leske traje od 5-35 dana. U toplijim područjima cvetanje je kraće, dok u hladnijim lokalitetima, sa većim temperaturnim oscilacijama, cvetanje traje duže. Početak cvetanja leske uslovljen je srednjom dnevnom temperaturom vazduha od 12-140 C.
Leska je anemofilna voćka, isključivo se oprašuje vetrom, sa izrazitom pojavom homo i dihogamije. Odgovaraju joj promajni tereni, zaštićeni od hladnih i jakih vetrova, koji odnose polen i isušuju rese. Suvi i topli vetrovi u letnjim mesecima smanjuju relativnu vlažnost vazduha, povećavaju transpiraciju, izazivaju sušenje lišća zbog prevelikog isparavanja, što se ne može kompenzovati apsorpcijom vode iz zemljišta.
Leska najbolje uspeva u područjima sa godišnjom količinom padavina od 800-1000 mm, odnosno 350-400 mm u toku vegetacije. U takvim uslovima postiže se zadovoljavajuća vegetativna aktivnost-porast rodnih grančica preko 20 cm, dobra rodnost i kvalitet plodova (veći randman), kao i diferenciranje cvetnih pupoljaka za narednu godinu. Nedostajuće količine vode moraju se nadoknaditi navodnjavanjem.
Izbor zemnljišta za gajenje leske, obezbeđuje dobre vegetativne i generativne aktivnosti, od izuzetnog je značaja. Leska traži laka, duboka, strukturna i propusna zemljišta. Dobra su ilovasta i ilovasto peskovita zemljišta. Zemljište treba da ima dubinu od 1,5 m, jer se koren razvija najviše do 80 cm dubine. Vrlo su nepovoljni nepropusni slojevi koji zadržavaju vodu i dovode do asfikcije korenovog sistema. U glinovitim zemljištima,. koren ne može da raste, pa često dolazi do korenove truleži.
Leska najbolje uspeva na zemljištima sa pH reakcijom od 6,5-7,5. Zemljišta sa ukupnim krečnjakom do 8% i aktivnim krečnjakom do 2,5% najpogodnija su za gajenje leske. Leska je tolerantnija na povećani sadržaj kreča od ostalih voćnih vrsta. Ne podnosi kisela zemljišta, jer nepovoljno utiču na njen rast i razvoj. Za gajenje leske pogodna su zemljišta koja sadrže preko 3% humusa, 8-12 mg P2O5 i 15-20 mg K2O na 100 g vazdušno suvog zemljišta.
I pored toga što uspeva na različitim zemljištima, ekspozicijama i nadmorskim visinama, pri izboru lokacije za podizanje zasada leske treba obratiti pažnju na važnije ekološke faktore.
Najpovoljnija ekspozicija za lesku je severoistočna, severozapadna, zapadna, pa i severna gde je vlažnost zemljišta i vazduha veća. Na nadmorskim visinama preko 600 m zasadi se mogu podizati i na jugoistočnim i jugozapadnim položajima.
Pored vlažnog zemljišta leska traži i visoku relativnu vlažnost vazduha u toku vegetacionog perioda 60-70%. Optimalna nadmorska visina za gajenje leske je od 200-500 m.
Za proizvodnju lešnika nepovoljne su sve one površine na kojima je zemljište pliće od 50 cm, nagib veći od 15%, sadržaj ukupnog krečnjaka veći od 25%, aktivnog krečnjaka veći od 8%, pH u vodi niža od 4,5 ili viša od 8,5 i koja imaju nepovoljan odnos gline, praha i peska.
Izbor sorti
Pri izboru sorti leske treba imati u vidu da je ona samobesplodna vrsta, te da bi se obezbedila redovna rodnost u zasadu leske treba da budu zastupljene najmanje četiri sorte koje su međusobno kompatibilne. Moraju se poštovati zahtevi tržišta, posebno konditorske industrije, prilikom izbora sorti jer je ona i najveći potrošač jezgre lešnika. Traže se lešnici sa okruglom jezgrom do malo izduženom, ispunjenom sredinom i prijatnom aromom. Plodovi treba da su ujednačeni, da lako ispadaju iz omotača, da se pokožica prilikom prženja lako odvaja i da je randman jezgre preko 45%.
Sorte leske čije sadnice proizvodimo u našem rasadniku
| Sorta | Oprašivači |
| Tonda di Giffoni | Tonda Gentile Romana, Tonda Gentile delle Langhe, Nocchione, Mortarella, Camponica, San Giovanni |
| Tonda Gentile Romana | Tonda di Giffoni, Tonda Gentile delle Langhe, Nocchione, Mortarella, San Giovanni |
| Tonda Gentile delle Langhe | Tonda di Giffoni, Tonda Gentile Romana, Nocchione, Camponica |
| Nocchione | Tonda Gentile Romana, Tonda Gentile delle Langhe |
Izbor razmaka sadnje i uzgojnog oblika
Izbor razmaka sadnje zavisi od brojnih faktora: plodnosti zemljište, uzgojnog oblika, bujnosti sorte, produktivnosti u prvim godinama nakon sadnje. Težnja je da se intenzivira proizvodnja ove voćne vrste i preko povećanja broja sadnica po hektaru. Poslednjih godina usvojeni su razmaci sadnje, pored standardnog razmaka 5 x 4 m (500 biljaka/ha),
5 x 2,5 m (800 biljaka/ha)
5 x 3 m (667 biljaka/ha)
6 x 3 m (556 biljaka/ha).
Ovakvi razmaci sadnje omogućuju i do 50% veće prinose, u odnosu na zasade male gustine, u prvih 10 godina eksploatacije. Posle 12-15 godine kod gušćih sklopova preporučuje se vađenje svakog drugog stable u redu. Ovakvi razmaci sadnje preporučuju se za gajenje leske na sopstvenom korenu.
Uzgojni oblik koji leska prirodno teži da formira je žbun, pa bez velikog narušavanja tog njenog biološkog svojstva treba nastojati da se uz određene korekcije formira žbun sa 3-5 osnovnih grana u zavisnosti od razmaka sadnje. Postoji mogućnost i formiranja modifikovane žbunaste vaze sa kratkim deblom visine do 30 cm, kao i stabla sa kotlastom krunom i visinom debla oko 70 cm i kod sorti leske gajenih na sopstvenom korenu.
Ukoliko se vrši kalemljenje plemenitih sorti na podlogu mečja leska razmak sadnje treba da bude 5 x 5 m (400 sadnica/ha) ili 6 x 5 m (333 sadnice/ha). Uzgojni oblik kod ove kombinacije treba da bude kotlasta kruna-vaza sa 3-4 ramene grane.
Za svaki konkretni lokalitet treba detaljno analizirati sve činioce uspešne prozvodnje, pa tek onda dati preporuku za gajenje određene sorte.
Proizvodnja sadnica u našem rasadniku je pod nadzorom inspekcijskih službi Ministarstva poljoprivrede i stručnom kontrolom vodećeg stručnjaka iz ove oblasti prof.dr Čede Oparnica sa Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu.